برآوردها نشان می دهد جمعیت مناطق حاشیه ای مشهد حدود یک میلیون نفر است که این رقم از جمعیت 4 استان کشور بیشتر است. ادغام و پیوستن روستاهای اطراف دلیل اصلی ایجاد این مناطق اند. فصل نامه علمی پژوهشی «انجمن جغرافیای  ایران» در تحقیقی میدانی مشخص کرده است تنها در یک دوره زمانی ده ساله، 20 روستا با جمعیتی معادل 52800 نفر در هم ادغام و به حاشیه مشهد پیوسته اند.

حاشیه نشینی معضل عمومی در همه شهرهای بزرگ جهان است.«ژان نلسون» استاد دانشگاه هاروارد و نویسنده کتاب«سیاست وتهیدستان شهری» درباره ویژگی های های جمعیت حاشیه نشین در شهرهای بزرگ می گوید:«بسیاری از مهاجرانی که به شهرها روی می آورند یا بی سوادند یا سواد اندکی دارند و  اغلب از مهارت های کمی برخوردارند، در اغلب کشورهای در حال توسعه، نرخ بیکاری بالا و رو به رشد است.برنامه هایی که از سوی دولت ها برای بهبود شرایط در مناطق روستایی اجرا می شوند اغلب به این منظور به کار می روند که جریان جمعیت به سوی شهرها را متوقف کنند. شهرهای بزرگ با رشد مداوم آن بخش از جمعیت رو به رو هستند که غیرماهر است، فصلی کار می کند و فقیر است. در نتیجه در حاشیه اقتصاد شهر و سازمان های اجتماعی قرار می گیرد.»

نباید با تاکید بیش از اندازه بر دوقطبی مرکز- حاشیه و یا بالای شهر- پایین شهر به غیریت سازی میان شهروندان پرداخت

 از منظر رفاه و توسعه اقتصادی، رشد جمعیت حاشیه نشین شهری لزوماً مضر نیست. فارغ از فقدان امنیت کاری و شرایط بد زندگی، اغلب مهاجران احساس می کنند شرایط شان بسیار بهتر از زمانی است که به شهر مهاجرت نکرده بودند.با ورود به شهر، دستیابی به خدمات (خصوصا مدرسه و بیمارستان) بسیار آسان تر می شود.بنابر این نگرش ها درباره رفاه عوض می شود.اما این هجوم گسترده و اسکان در شهرهای بزرگ، بار سنگین تامین تسهیلات و امکانات را به مراکز میزبان می افزاید.

 در سال های اخیر و علیرغم تاکید مکرر مسئولان ارشد نظام، برنامه‌ها و تصمیمات اتخاذ شده برای کنترل و مهار معضل حاشیه نشینی در مشهد چندان عملیاتی نشده است و موارد اجرا شده هم تأثیر چشمگیری در کاهش این پدیده در مشهد به عنوان پایتخت معنوی ایران نداشته است.

جدي بودن مسئله حاشيه نشيني در مشهد كار را به جايي رساند كه شهرداري اين كلان شهر در سال ١٣٨٢ واحدي تحت عنوان «سامان دهي حاشيه شهر مشهد» را تاسيس كرد و با هدايت بخشي از اعتبارات و نظارت جدي، براي مهار حاشيه نشيني تلاش كرد ولي به دليل كمبود منابع اعتباري و حمايت نكردن مسئولان استاني، اين واحد در سال 1385 تعطيل شد و شهرداري مشهد عملا از سامان دهي حاشيه شهر عقب كشيد. البته در سال ٨٦ واحدي تحت عنوان مديريت بافت فرسوده، سامان دهي و نظارت بر عملكرد مهندسان ناظر و دفاتر منحني در حوزه معاونت شهرسازي و معماري شهرداري مشهد تشكيل شد كه اداره سامان دهي حاشيه شهر را نيز در دستور كار خود دارد. ولي به نظر مي رسد اين تشكيلات قادر به مهار اين بحران نيستند.

حاشيه نشيني در مشهد تابع نقطه خاصي نيست و همه جهت هاي جغرافيايي اين شهر را در بر مي‌گيرد در اين هسته هاي جمعيتي، فقدان خدمات زيربنايي، مقاوم نبودن سازه ها، نامناسب بودن ساختمان ها و نامشخص بودن وضعيت مالکيت از شاخص هاي منفي است.از سال ها پيش برخورد با روند حاشيه نشيني در دستور کار مديران اجرايي استان قرار داشته و مديريت شهري نيز تلاش کرده است تا با همکاري نهادهاي قضايي و انتظامي از شتاب اين اقدامات بکاهد، اما حقيقت اين است که کمتر توفيق يار مديران بوده است و وضعيت موجود حاکي از حفظ روند ساخت و ساز، خريد و فروش و عبور از مقررات در اين نواحي است.اگر اين روال تداوم يابد به طور قطع شمار حاشيه نشينان در مشهد در آينده خيلي نزديک به مرز بحران مي‌رسد.

شهرهای بزرگ با رشد مداوم آن بخش از جمعیت رو به رو هستند که غیرماهر است، فصلی کار می کند و فقیر است. در نتیجه در حاشیه اقتصاد شهر و سازمان های اجتماعی قرار می گیرد

وجود برخی معضلات اجتماعی نظیراعتیاد، جرایم امنیتی، بیکاری و... این مناطق را به یک بمب ساعتی قابل انفجار تبدیل کرده است. این وضعیت، بستر نامطلوبی را فراهم آورده که حتی آن بخش از شهروندان سالم، قانونمند و آبرودار نیز که به خاطر وضعیت نابسامان مالی ناگزیر از زیست در چنین قسمت هایی از شهر هستند هم در معرض خطر قرا گرفته اند. خطری که نوجوان و جوانان را بیشتر تهدی می کند و در صورتی که برنامه ریزی مناسب و عملیاتی در این حوزه صورت نگیرد،فاجعه ای بزرگ  درپی خواهد داشت.

 گردهمایی «تشکل های فرهنگی حاشیه شهر مشهد مقدس» که پنج شنبه گذشته با حضور برخی مسئولان و فعالان فرهنگی و اجتماعی مشهد مقدس برگزار شد گامی به سوی واکاوی مشکلات و کمبودهای مناطق حاشیه ای شهر مشهد از یک سو و معرفی ظرفیت ها و استعدادهای قابل توجه آن از سوی دیگر بود.

«آیت الله علم الهدی»امام جمعه مشهد که سخنران ویژه این همایش بود ضمن تاکید بر لزوم توجه به علتها به جای معلول ها در بحث معضلات حاشیه نشینان مشهد، علت مشکلاتکنونی در این حوزه را نبود مدیریت صحیح درمورد ساختار شهری در گذشته دانست و گفت:« با اینکه در همه شهرهای کشور و حتی جهان حاشیه‌نشینی، افراد مستضعف، جریان‌های فساد اخلاقی و مواد مخدر وجود دارد، اما مشکلات امروز حاشیه شهر مشهد در هیچ شهری از کشور وجود ندارد و از جهاتی منحصر‌به‌فرد است. مقام معظم رهبری بارها از حاشیه شهر مشهد بازدید کرده‌اند، اما در سفر اخیرشان به مشهد، گسترده‌شدن مشکلات حاشیه‌ای پایتخت معنوی ایران برای ایشان ایجاد نگرانی کرده بود.ایشان به بنده و نماینده ولی‌فقیه در استان امر فرمودند که برای سامان‌دهی مسائل حاشیه شهر مشهد به‌ویژه مشکلات فرهنگی، اقدامی قاطع انجام شود».

 عضو مجلس خبرگان رهبری در ادامه افزود:«با‌توجه‌به تاکیدات مقام معظم رهبری، ستاد سامان‌دهی مسائل فرهنگی حاشیه شهر مشهد متشکل از پنج کمیته با دبیری مسئول نمایندگی ولی‌فقیه در سپاه امام‌رضا(ع) تشکیل شد که امیدواریم در مسائل فرهنگی حاشیه شهر شاهد سامان‌دهی خوبی باشیم.درخواست بنده از تشکل‌های فرهنگی حاشیه شهر این است که در مجموعه اقدامات فرهنگی‌شان با این ستاد هماهنگی‌های لازم را داشته باشند و به تامین تدارکات آن‌ها اقدام کنند تا از موازی‌کاری جلوگیری شود».

 بدین ترتیب  امور فرهنگی حاشیه نشینان کلان شهر مذهبی کشور از این پس دارای متولیان رسمی در قالب «ستاد سامان دهی فرهنگی حاشیه شهر مشهد» شد. ستادی که اگر اسیر موازی کاری و فعالیت های تشریفاتی و نمایشی نشده و تنها در زمان ارائه گزارش عملکرد به تکاپو نیفتد می تواند نوید بخش بهبود اوضاع فرهنگی این بخش از جامعه گردد. از سوی دیگر مسئولان و نخبگان فرهنگی نیز می بایست با پرهیز از سیاه نمایی های بیهوده، ظرفیت های بالقوه فرهنگی و اجتماعی این مناطق را که به ویژه در ایده ها و استعداهای جوانان و نوجوانان نهفته است به عرصه عمل بیاورند. ضمن این که نباید با تاکید بیش از اندازه بر دوقطبی مرکز- حاشیه و یا بالای شهر- پایین شهر به غیریت سازی میان شهروندان پرداخت. تلاش برای ایجاد فضاهای فرهنگی مطلوب از طریق ساخت اماکنی همچون فرهنگسرا، سالن های ورزشی، سینما و فضای سبز و تقویت نهادهایی همچون کانون های فرهنگی مساجد، هیئت های مذهبی و تشکل های هنری نیز می تواند گام مهمی در به متن آوردن استعدادهای به حاشیه رفته حاشیه نشینان باشد.